HEPATİTLER VE HEMŞİRELİK BAKIMI

 HEPATİTLER

Bulaşıcı sarılık veya tıp dilinde viral hepatit, virüslerin oluşturduğu, karaciğerin yaygın iltihabi hastalığına verilen isimdir. Virüslerin dışında, bazı bakteri ve parazitler, ayrıca ilaçlar, toksik maddeler ve alkol de hepatite neden olmaktadır. Ancak, hepatit denilince ilk akla gelen viral hepatitlerdir. Hepatite neden olan bu virüslere alfabenin harfleri (Hepatit A, B, C, D, E..) verilmiştir. Bunlardan en önemli ve sık görülenleri ise şunlardır:

 Hepatit A: Hepatit A virüsünün neden olduğu hepatittir. Kontamine olmuş su ve gıdalarla bulaşarak salgınlara neden olabilmektedir. Özellikle alt yapı tesislerinin yetersiz olduğu bölgelerde oldukça yaygındır. Yaklaşık % 99'u kendiliğinden ve tam olarak iyileşir, kalıcı karaciğer hasarı oluşturmaz. Bir kez geçirildiği zaman tekrar etme şansı çok düşüktür.

 Hepatit B: Hepatit B virüsünün neden olduğu hepatittir. Hepatit A`nın aksine kan ve cinsel yolla bulaşmaktadır. Ayrıca virüsü taşıyan annelerden bebeklerine de bulaş olmaktadır. Virüs % 15-25 oranında karaciğerde kalıcı hasara neden olur ve bunun bir sonucu olarak taşıyıcılık, karaciğer sirozu, karaciğer kanseri, karaciğer yetmezliği ve ölüm meydana gelebilir.

 Hepatit C: Hepatit C virüsünün neden olduğu hepatittir. Bulaş şekli Hepatit B gibidir. Yaklaşık % 80 oranında ilerleyerek kalıcı karaciğer hasarına neden olur. Kronikleşerek karaciğer sirozu ve karaciğer kanseri oluşturma riski yüksektir.

 

Diğerleri (Hepatit D, E ve G ): Daha az oranda görülen hepatit türleridir.

 

Nasıl bulaşır?

Hepatit A ve E, virüsü taşıyan dışkı ile kirlenmiş su ve besin maddelerinin (sebze ve meyveler) ağızdan alınması sureti ile bulaşırlar. Virüs ellerde saatlerce canlı kalabilir. Bulaşmada ellerin rolü büyüktür. Okullardaki sıra ve kapı kolları, tuvaletlerdeki musluklar virüs taşıyan dışkı ile kirlenebilir, buralardan eller aracılığı ile ağızdan bulaşma daha kolay ve yaygın olmaktadır. Bu nedenle toplu yaşanan okul, işyeri, hastane gibi ortamlarda özellikle hijyen koşulları sağlanmadığında hepatit A bulaşma riski artmaktadır. Hepatit B, C ve D kan ve vücut sıvıları ile bulaşır. Buradaki temel mekanizma virüsle bulaşmış kan ya da vücut sıvılarının, bütünlüğü bozulmuş cilt aracılığı ile yeni bireyin dolaşım sistemine bulaşmasıdır. Bu nedenle tıbbi girişimler (diş çekimi gibi), kan nakilleri, cinsel ilişki başlıca risk faktörlerini oluşturmaktadır.  Hepatit B` de cinsel yolla bulaşma ön planda iken Hepatit C` de ise kan yolu ile bulaşma ön plandadır. Hepatit D (Delta) virüsü, bulaşma için ayrıca Hepatit B virüsüne ihtiyaç duymaktadır, yani tek başına hastalık oluşturamamakta ancak Hepatit B taşıyıcılarında, ilaveten hastalık oluşturabilmektedir.

Kan ve vücut sıvılarındaki hepatit B virüsünün bulaşıcılığı AİDS'e neden olan HIV virüsüne göre 100 kat daha fazladır. Bu nedenle hepatit B'li kişilerin cinsel partnerleri mutlaka güvenli seks için önlem almalı (prezervatif kullanımı gibi) ve aşılanmalıdırlar.

 

 Bunların dışında normal günlük aktivitelerle bulaşma olmaz. Örneğin, Hepatit geçiren bir kişiyi ziyaret etmek veya taşıyıcı olan biriyle sosyal ilişkiler güvenlidir; çünkü hepatit el sıkışmak, kucaklaşmak, sarılmak, öpmek gibi gündelik olağan temaslarla bulaşmamaktadır.

 

 Yaygınlığı: A ve B virüsleri ile oluşan bulaşıcı sarılıklar ülkemizde çok yaygındır. Türkiye'de, üniversite çağına gelmiş gençlerin % 90' ı, A virüsü hepatitin farkında olmasalar bile, çocukluk çağında geçirmektedir. Hepatit B virüsü ile karşılaşma oranı ise, bölgelere göre farklılıklar olsa da % 30-40 civarındadır. Bunların bir kısmında doğal bağışıklık gelişirken, bir kısmında da taşıyıcılık ya da daha ileri karaciğer rahatsızlıkları görülebilmektedir. Özellikle bebeklikte alınan hepatit-B virüsü enfeksiyonu sonucu taşıyıcı olma ve primer karaciğer kanseri gelişme riski çok fazladır.

 

Belirtileri: Hepatit geçiren kişide bazen hiç bir belirti olmayabilir. Özellikle, çocukların büyük çoğunluğunda ve yetişkinlerin de bir kısmında sarılık ortaya çıkmayabilir veya silik kalabilir. Bu nedenle, özellikle küçük yaş gurubundaki çocuklarda hastalık teşhis edilmeden geçip gidebilir, Üstelik çocuklarda belirtiler daha hafif ve kısa sürelidir. Bazen de ateş, eklem ağrıları gibi grip benzeri tablo oluşabilir. Ancak sıklıkla görülen belirtiler şunlardır:
 

 Halsizlik

 İştahsızlık

 Karın ağrısı

 Bulantı

 Cilt ve göz renginde sararma 

 İdrar renginde koyulaşma
 

 Tanı: Viral Hepatitlerde kesin tanı kan tetkikleri ile konulur. Bu nedenle hepatitten şüphelenilen bir durumda hiç vakit kaybetmeden en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Testler ile hastalığın hem tanısı hem de hangi aşamada olduğu, ilerleyip ilerlemediği, kanda dolaşan virüs miktarı ve bundan sonraki seyri hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir.

 Tedavi: Yeni gelişen akut hastalık döneminde özel bir tedavi yoktur. Yatarak takip ve tedavisi yapılabildiği gibi evinde istirahat ile de takip olabilmektedir. Bulantı ve kusma nedeniyle beslenmesinde problem olan hastalara serum desteği verilebilmektedir. Hastaya sindirimi kolay yiyecekler verilir. Yağı az yiyecekler önerilir. Üzüm, pekmez, bal gibi glikozdan zengin besinlerin mönüde yer alması uygundur. Bu dönemde hastanın istirahat etmesi önemlidir. Yine karaciğerdeki iltihabi reaksiyonu artırıp hastalığı ağırlaştırabileceğinden çeşitli ilaçlar, ağır yağlı gıdalar, katkı maddesi içeren her türlü gıdalar hastalara verilmemeli, alkol kesinlikle kullanılmamalıdır. Akut hastalık genel olarak 4-6 haftada kendiliğinden iyileşip şifa ile sonlanır. B virüsü hepatitinde, hasta görünürde iyileşmiş olsa bile, virüs, 6 aydan sonra hala kanda bulunmaya devam ediyorsa, hastalık kronik döneme geçmiş demektir. Bu kişiler için düzenli aralıklarla doktor kontrolü ve tetkiklerle takibi esastıır

 

İlerleyen (kronikleşen ) hepatit B ve hepatit C enfeksiyonları için tedavi seçenekleri vardır ancak başarı şansları hastadan hastaya değişmektedir. Ancak hemen tüm hastalıklarda olduğu gibi, kronik viral hepatitlerde de erken tedavi ile başarı şansı artmakta, çok geç kalındığında ilerleyici fibrozis gelişip karaciğerin yapısı tamamen bozulunca tedavi şansı oldukça azalmaktadır. 
B virüsü taşıyıcısı, hasta olmasa bile, kanı ve diğer vücut sıvıları ile hastalığı başkalarına bulaştırabileceğini bilmelidir. Her 4-6 ayda bir karaciğer fonksiyon testlerini yaptırmalıdır. Alkol almaktan kaçınmalı, herhangi bir nedenle ilaç almak zorunda kalırsa bunu doktoruna danışmalıdır.

 Korunma ve öneriler: 

 

Hepatit A için;

 Hepatit A' ya karşı bağışıklığı olmayan kişiler aşılanmalıdır.

 El yıkama alışkanlığı tüm enfeksiyonlarda olduğu gibi viral hepatitlerde de bulaştırıcılıkta önemlidir. Her tuvaletten sonra, yemek hazırlamaya başlamadan ve yemek yemeden önce ve sonra mutlaka eller yıkanmalıdır. Çünkü bu virüs, dışkı ile bulaşmış su ve yiyeceklerle bulaşmaktadır. 

 

 

Hepatit B ve C için;

 Hepatit B'ye karşı bağışıklığı olmayan kişiler özellikle de ailede ya da yakın çevresinde hasta/taşıyıcı olanlar varsa mutlaka aşılanmalıdır. 

 Kişisel bakım malzemeleri (diş fırçası, jilet, tırnak makası gibi) paylaşılmamalıdır.

 Güvenli seks için mutlaka prezervatif kullanılmalıdır.

 Dövme, piercing gibi girişimlerin riskli olduğu bilinmelidir. 

 Uyuşturucu/ilaç bağımlığı var ise enjektörün paylaşılmaması gerekmektedir.

 Eğer Hepatit B ve C taşıyıcılığı veya hastalığı var ise, tıbbi bir girişim öncesi doktora mutlaka haber verilmelidir.

 Hepatit B ve C taşıyıcılığı ve ya hastalığı olanlar, kan ve organ bağışında bulunamazlar.

 Hasta/taşıyıcı olanların düzenli olarak doktor kontrolüne olması önemlidir. Çok geç kalındığında tedavinin başarısız olabileceği unutulmamalıdır.

 

          Sonuç olarak hepatitlerin, önemli sonuçlar doğuran, yaygın ve bulaşıcı bir hastalık olduğu, tedavisinin her zaman başarılı sonuç vermediği ama korunmak için Hepatit A ve B`ye karşı etkili aşılarının bulunduğu unutulmamalıdır.